Untold Times Seksualiteit als norm voor de maatschappij First To Know The News

Toen ik afgelopen week geattendeerd werd op het bestaan van Amerikaanse expert op het gebied van het Wokedenken James Lindsay en een video van hem bekeek, moest ik gelijk denken aan mijn eigen studie in sociolinguïstiek. Eén van de vele grondleggers van het denken in een inclusieve samenleving waarin alles mogelijk is en alles – zelfs seksuele geaardheid – een keuze is, is Michel Foucault. Mijn gedachten gingen dan ook onmiddellijk naar een boek dat ik tijdens mijn studie van hem gelezen had. Waarom ik dit zo belangrijk vind? Deze manier van denken is niet alleen onlogisch, maar staat daarnaast voor totaal omgedraaide normen en waarden op letterlijk alle gebieden van het leven: ethiek, seksualiteit, mensenrechten, gezin en familie, carrière, immigratie, criminaliteit en terreur. Vandaag wil ik het graag hebben over het seksuele aspect ervan, want de band tussen een inclusieve samenleving en alles op het gebied van onethische seksualiteit is nog niet duidelijk genoeg gelegd. Ik hoop aan het discours te kunnen bijdragen als slachtoffer, maar ook als wetenschappelijk denker. Ik hoor dat Foucault van heel veel denkers de schuld krijgt toegespeeld van alle maatschappelijke problemen van vandaag, maar mijns inziens ligt dat ingewikkelder.

De ideeën van Michel Foucault

Terwijl ik het boek van Foucault “Le soin de soi” – de zorg voor het zelf – uit 1984 aan het lezen was, nam het eerst nogal vage gevoel van ‘wat een ontzettend intellectueel rijke maar qua innerlijke wijsheid arme man’ steeds duidelijker vormen aan. Hij zoekt alle wijsheid in het leven buiten zichzelf in de Griekse en Romeinse oudheid en in het vroege christendom van de tweede en derde eeuw na Christus. Zelf voegt hij totaal niets toe en als ik me dan voorstel hoe hij daar avond aan avond zat, in zijn eentje met zijn boeken om zich heen aan zijn bureau, dan kan ik me best voorstellen dat hij het steeds moeilijker met zijn eigen seksualiteit kreeg. Zijn Histoire de la sexualité (geschiedenis van de seksualiteit) bestaat uit maar liefst vier delen en daarvoor heeft hij bijzonder veel onderzoekswerk verricht. En ja, hij staat inderdaad bekend als iemand die met zijn seksualiteit worstelde. Hij was homoseksueel en had het daar moeilijk mee. Eigenlijk is het niet zo heel vreemd dat hij zijn soelaas zocht bij oud-Griekse auteurs met hun vrije ideeën over homoseksualiteit, in het bijzonder Artemídoros, die in de tweede eeuw een boek had geschreven over droominterpretatie. Dat ging voor een groot deel over seksuele dromen en hoe je die dient te interpreteren. Foucaults ideeën hadden en hebben meer dan 25 jaar na zijn overlijden nog steeds een enorm grote impact op de samenleving en de politiek.

Ik denk dat Michel Foucault nog het allermeest bekend is van zijn ondertekenen van een petitie (1977) voor het omlaagbrengen van de leeftijdsgrens voor seksualiteit-met-toestemming van de ook al erg jonge leeftijd van 15 jaar naar geen grens. Oftewel hij vroeg de regering om seksuele betrekkingen met alle minderjarigen, die (zogenaamd) met toestemming plaatsvonden, niet langer strafbaar te stellen of te zien als crimineel. Dat betekende in de praktijk dat kleine kinderen al geacht werden in staat te zijn om in alle situaties aan te kunnen geven of zij een seksuele daad met iemand anders wilden of niet. Het betekende dat het heel erg moeilijk werd om iemand voor seksueel misbruik van een kind te berechten of zelfs maar ervan te betichten, want op het gebied van seksualiteit was ieder kind immers opeens volwassen voor de wet. In de jaren ’70 was dit net zo goed een behoorlijk vreemde petitie als dat die nu zou zijn. Foucault was overigens niet de enige die de petitie ondertekende: schrijvers Jean-Paul Sartre en Simone de Beauvoir waren ook van de partij en met hen nog veel anderen. Het was een hele generatie die om bevrijding schreeuwde op alle fronten van het leven; niet alleen Michel Foucault en nog een paar andere filosofen.

Als homoseksueel in de 20e eeuw was Foucault logischerwijze geneigd tot het hebben van vrijzinnige ideeën over seksuele relaties. Deze relaties verbond hij via de theorieën van Artemídoros aan de maatschappij, ontdekte ik tijdens het lezen. Artemídoros onderscheidde drie soorten seksuele relaties in dromen: wettige, onwettige en onnatuurlijke. Voor ons grappig: hij vond seks tussen mannen wettig, maar seks tussen vrouwen niet. De reden was dat het volgens hem in de dromen van de mensen bij seks altijd ging om het penetreren, want dat was het idee van macht over degene die gepenetreerd werd. Hij vond het dan wel zo’n beetje oneervol voor een man om gepenetreerd te worden, maar het werd tenminste gedáán tussen mannen. Tussen vrouwen niet en daarom achtte hij lesbische seksualiteit niet als onwettig, maar als onnatuurlijk. In de oudheid hadden ze blijkbaar nog geen voorloper van de vibrator.

Nu we het over macht hebben: wat Foucault ook aanhaalde, was een verhaal van Socrates over de jongeman Alkibiades uit Athene, die op zijn jonge leeftijd al maar wat graag heerser van Athene wilde worden. Socrates vond dat onverstandig, want hij vond dat Alkibiades op zijn leeftijd eerst eens goed voor zichzelf moest zorgen. Met dat zorgen bedoelde hij dat hij zichzelf zou cultiveren met innerlijke wijsheid over het leven, zodat hij op wat latere leeftijd rijp zou zijn voor zo’n hoog ambt. Terug naar de seksuele vraag. Voor de oude Grieken was de kernvraag van seksualiteit “is deze seksuele relatie verzorgend en voedend voor mijn ziel?”. Daarbij speelden de volgende afwegingen een rol: verspil ik mijn zaad niet aan een vrouw die er toch niet zwanger van wordt? Is er wel plezier? Is het alleen kort plezier voor geld en van één kant, zoals bij seks met een prostituée? Is deze seksuele daad of relatie voedend voor mij en de ander? Daarbij ging het boek van Artemidoros over (seksuele) dromen en hoe je die interpreteert. De idee daarbij was dat een seksuele droom iets vertelde over het dagelijkse leven van de dromer en diens omgeving. Over winst of verlies op financieel gebied en dat soort praktische zaken. Een seksuele droom uit de oudheid had absoluut niets te maken met seksuele relaties in het dagelijkse leven. De moderne idee dat een seksuele droom met iemand waar je in het dagelijkse leven geen dergelijke relatie mee hebt, betekent dat die persoon te dichtbij je komt en dat je die op afstand zou moeten houden, was ook onbekend in die tijd. Seks was een machtsdaad en geen intimiteit.

Door dit voorbeeld van Alkibiades te noemen in een boek over seksualiteit en het zorgen voor jezelf, legde Foucault echter de link tussen seksualiteit en macht in de maatschappij. Hij neemt de antieke idee over, dat de man de vrouw – of man – met wie hij de liefde bedrijft, overheerst. Vervolgens vond hij dat de maatschappij niet zo autoritair – machtig en mannelijk – zou moeten zijn en toen kwam de seks in de knel. Die is immers wél verbonden met macht, terwijl de maatschappij dat níet zou moeten zijn. Foucault had niet alleen over seksualiteit heel losse ideeën, maar over alles wat met autoriteit te maken had. Zo had hij hele uitgewerkte ideeën over hoe hij dacht dat men in de gevangenis criminelen kon bewaren zonder macht aan te wenden. Het was allemaal niet meer in elkaar te persen in een wereldbeeld, maar er waren veel meer mensen die ook vonden dat de maatschappij minder autoritair moest zijn. Dat is dé tendens van de jaren ’70: de anti-autoritaire tijd. Het jammere is dat die golf niet is overgewaaid toen de bevrijding van te veel autoritaire macht op allerlei plekken in de samenleving klaar was, maar dat hij 25 jaar later nog steeds bestaat en zelfs de hele wereld in de tang heeft.

Vrouwen aan de macht

De feministen wisten wel weg met zijn ideeën: de maatschappij kon immers geleid worden door mannen én vrouwen. Dan zou die vanzelf wel minder autoritair worden, dachten zij. En wat de seksualiteit betreft: de idee dat seks over macht gaat, is een mannenzaak. Voor een vrouw gaat seks over intimiteit en als het even een beetje meezit, zelfs over liefde. Zo dachten zij dat toen. Meer vrouwen in de maatschappij en vooral ook aan de leiding daarvan zou zorgen voor meer evenwicht en deze strijd van vrouwen is in die tijd allang geleverd. Er zit alleen een staartje aan: toen bleek dat de komst van vrouwen in bedrijfsleven en overheid niet inhield dat die minder autoritair werden, maar dat de vrouwen zélf autoritair werden, trokken zij een vreemdsoortige conclusie. Vrouwen bleven geen vrouw als ze de maatschappij introkken, maar gingen zich aanpassen aan de mannenwereld: ze werden óók net als de mannen op macht belust en hard. Ik ben het niet eens met die conclusie, want overal moet nu eenmaal leiding zijn. Of dat nu bij de politie is, bij een bedrijf, bij de regering of thuis bij de kinderen. Als een man een gezin leidt, bijvoorbeeld als huisman of alleenstaand vader, is hij ook zachter dan in zijn werk. Vrouwen zijn dat dus ook. Als een vrouw de maatschappij intrekt, moet ze zich anders opstellen om zich daar staande te kunnen houden, precies net als een man. De leiding hebben over een gezin is immers iets heel anders dan de leiding hebben over een groot bedrijf. Dat heeft niets met een patriarchale samenleving te maken.

Wij zijn wel eens geneigd te denken dat het feit dat vrouwen de maatschappij introkken, heeft gezorgd dat er zoveel echtscheidingen kwamen en nog steeds zijn. Dat het gezin een steeds minder belangrijke plaats in de maatschappij is gaan innemen ten koste van ambities, zoals het maken van carrière door vrouwen die ook moeder zijn. Het is beslist een factor die meespeelt, maar als we kijken naar de ideeën van Foucault die overgenomen werden door de feministische beweging, zien we dat er nóg iets gebeurde: de seksualiteit werd helemaal vrijgelaten. Eerder werden zaken als vreemdgaan, niet of later trouwen, samenwonen in plaats van trouwen, laat kinderen krijgen en van relatie naar relatie gaan als ongezond en niet-voedend voor de ziel gezien. Nu zijn deze zaken aan de orde van de dag en ik weet redelijk zeker dat de in de jaren ’60 tot ’80 uit balans geraakte ideeën over seksualiteit en relaties daar meer debet aan zijn dan het feit dat vrouwen nu ook werken en carrière maken. Niet dat het érg is als iemand laat trouwt of dat het fout is om niet te trouwen. Het gaat er meer om dat mensen als ze samenwonen niet dezelfde toewijding aan elkaar hebben als wanneer ze getrouwd zijn.

Als stellen heel lang samen zijn zonder dat ze kinderen krijgen, kán dat hun huwelijk of relatie opbreken. Uiteraard hoeft dat niet en ik ken meer dan zát stellen die ingelukkig met elkaar zijn zonder kinderen. Maar als een stel wel het plan heeft om een gezin te stichten, maar dat uitstelt vanwege al die andere dingen in het leven, is de toewijding aan elkaar minder. Als een partner vreemdgaat, is diens relatie eigenlijk onherstelbaar kapot. Zoiets maak je bijna niet meer goed immers. Toch zijn de verleidingen groot om toch vreemd te gaan en de sociale controle of druk om het níet te doen, ontbreekt bijna volledig in onze tijd. Seksualiteit wordt niet meer gezien als iets wat in eerste instantie binnen een vaste relatie of liefst huwelijk past en ook niet meer als een uiting van liefde. Zelfs de uitdrukking ‘de liefde bedrijven’ is bijna verdwenen uit de taal, om het ook nog even over taal te hebben vandaag. Seks wordt gezien als een hoogtepunt dat je met iedere partner eigenlijk wel hebben kunt en waar geen enkel ethisch besef bij komt kijken. Er is totale vrijheid en het enige dat mensen met een vaste partner ervan weerhoudt, is het feit dat hun relatie in één klap over is, wanneer ze het bed instappen met een ander. De intimiteit met hun partner is dan immers weg en die komt ook niet meer terug. Er zijn echter zoveel echtscheidingen tegenwoordig dat deze overweging een huwelijk niet altijd kan redden.

De vrijheid op seksueel gebied kunnen we doortrekken naar exact eenzelfde vrijheid op het gebied van bijvoorbeel crimineel handelen. Op het gebied van alcohol drinken, drugs gebruiken, ieder weekend uitgaan tot diep in de nacht, ongelimiteerd gamen en op lichamelijk gebied veel te veel van zichzelf vragen door de mensen. Op letterlijk alle gebieden van het leven is de rem verdwenen en dat komt doordat de beweging die door Michel Foucault en zijn tijdgenoten is gestart, óók geen rem kende en doorsuddert tot in lengte van dagen. Het is namelijk bijzónder moeilijk om jezelf opnieuw te disciplineren na een tijd van absolute vrijheid. Voeg daaraan toe dat de maatschappij in Europa en ook in Noord-Amerika heel veel complexer is geworden door een veel te hoge graad van immigratie van redelijk veel mensen, die die vrijheid niet gewend zijn en er niet mee overweg kunnen en je ziet waar de problemen van vandaag de dag met zich gediscrimineerd voelende mensen vandaan komen. Ik ga er een volgende keer op in, want dit is genoeg voor vandaag.

Gebruikte bronnen: